Czy znane postacie fikcyjne mogą być wykorzystywane w takiej działalności jak ręcznie robione grafiki, malowane kubki czy koszuli, prace szydełkowe albo wybory cukiernicze? Powszechność tego typu działań nie zawsze oznacza, że są one zgodne z prawem.
Fikcyjne postacie (m. in. z filmów lub gier) o określonym wyglądzie mogą być uznane za utwór z uwagi na ich indywidualny i oryginalny charakter. Analogicznie za utwór może zostać uznana grafika zawierająca wizerunek fikcyjnej postaci, a która często stanowi punkt wyjścia dla twórcy. Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych rozporządzanie i korzystanie z opracowania dzieła zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego, chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły.
Jeśli dojdziemy do wniosku, że dana postać fikcyjna bądź grafika jest utworem, to dostosowanie jej do swoich potrzeb np. wyszydełkowanie, przeniesienie na koszulkę bądź kulinarne przedstawienie, będzie uzależnione od uzyskania zgody uprawnionego. Zgoda będzie niezbędna niezależnie od tego, czy poczynione zostaną pewne zmiany twórcze, czy nie.
Czy są sytuacje, w których nie będziemy potrzebowali zgody uprawnionego podmiotu?
Zgoda nie będzie konieczna w przypadku zainspirowania się cudzym utworem. Ustalenie granicy pomiędzy opracowaniem a utworem inspirowanym jest niezwykle trudne. Przyjmuje się jednak, że utwór inspirowany nie zawiera elementów twórczych innego utworu, a takie elementy, które nie podlegają ochronie – przykładowo styl.
Nie będziemy również potrzebowali zgody uprawnionego podmiotu, jeśli do wykorzystania utworu dojdzie w ramach tzw. dozwolonego użytku prywatnego. Tym samym każdy może posłużyć się fikcyjną postacią lub grafiką, jeśli dokonuje tego na potrzeby własne bądź osób najbliższych. Za przykład może posłużyć wykonanie tortu na przyjęcie urodzinowe bądź wyszydełkowanie maskotki celem obdarowania bliskiej osoby.
Zdaniem niektórych przedstawicieli doktryny obowiązujące przepisy prawa nie zabraniają zlecenia realizacji takiej czynności podmiotom trzecim. W przypadku dokonywania kserokopii rozdziałów książek w punkcie ksero, przeważnie nie zastanawiamy się nad kwestiami dotyczącymi praw autorskich. O ile oferowanie gotowych projektów koszulek, kubków, pluszaków czy tortów wykorzystujących cudze utwory bez zgody twórców, będzie stanowiło naruszenie praw autorskich, tak ocena działań polegających na realizacji indywidualnych zamówień klientów nie jest jednoznaczna.
Na marginesie warto mieć na uwadze, że niektóre fikcyjne postacie mogą być zarejestrowanymi znakami towarowymi, co również będzie ograniczało możliwość ich komercyjnego wykorzystania.
Świadomość społeczeństwa co do ochrony prawnoautorskiej jest coraz większa. Tym bardziej warto zadbać o to, aby prowadzona działalność odbywała się w zgodzie z literą prawa. W przypadku dokonywania naruszeń praw osób trzecich możemy spotkać się nie tylko z negatywnymi konsekwencjami prawnymi, ale także starami wizerunkowymi firmy.